Dwie badaczki z Krakowa – Mgr inż. Elżbieta Wątor ze Szkoły Doktorskiej Nauk Ścisłych i Przyrodniczych w Małopolskim Centrum Biotechnologii UJ oraz dr inż. Marta Pacia z Jagiellońskiego Centrum Rozwoju Leków UJ, otrzymały stypendia w ramach programu L’Oréal-UNESCO dla Kobiet i Nauki. Decyzję o przyznaniu nagród podejmuje niezależne jury składające się z 16 naukowców, reprezentujących różne dyscypliny naukowe i ośrodki badawcze.
Program L’Oréal-UNESCO Dla Kobiet i Nauki adresowany jest do badaczek znajdujących się zarówno na początkowym, jak i zaawansowanym etapie kariery. Uczone mogą zgłaszać swój dorobek naukowy w takich obszarach, jak: nauki przyrodnicze, medyczne i nauki o zdrowiu, rolnicze, ścisłe czy inżynieryjno-techniczne (m.in. medycyna, biologia, fizyka, chemia i biotechnologia). Dokonując wyboru, jury pod przewodnictwem prof. dr hab. Ewy Łojkowskiej, brało pod uwagę dorobek naukowy, doświadczenie oraz możliwe praktyczne wykorzystanie badań w przyszłości.
W kategorii doktoranckiej stypendium w wys. 35 tys. zł otrzymała mgr inż. Elżbieta Wątor ze Szkoły Doktorskiej Nauk Ścisłych i Przyrodniczych w Małopolskim Centrum Biotechnologii Uniwersytetu Jagiellońskiego – za opracowanie molekularnych podstaw deoksyhypuzynacji. Doktorantka Specjalizuje się w dziedzinie biologii strukturalnej.
W swoich badaniach zajmuje się hypuzynacją – unikalną modyfikacją, której ulega aminokwas – lizyna – wyłącznie w jednym z białek uczestniczących w regulacji procesu biosyntezy białka. Nadmiar tej modyfikacji często występuje w komórkach nowotworowych. Jej niedostatek z kolei sprawia, że komórki nie mogą prawidłowo się rozwijać i często jest obserwowany przy schorzeniach neurologicznych. Zmodyfikowane, posiadające hypuzynę, białko eIF5A jest niezbędne do prawidłowego przebiegu wielu istotnych procesów komórkowych, takich jak wzrost komórki i jej podział. Hypuzynacja to najbardziej unikalna z dotychczas poznanych modyfikacji potranslacyjnych białek. Została opisana tylko dla jednego białka – czynnika translacyjnego eIF5A. Przy użyciu technik biologii strukturalnej takich, jak krystalografia makromolekularna, czy kriomikroskopia elektronowa możliwe jest uchwycenie biomolekuł „w akcji”, a taka wizualizacja pozwala na zrozumienie mechanizmu ich działania.
W kategorii habilitacyjnej, gdzie wysokość stypendium wynosi 40 tys. zł, nagrodzona została dr inż. Marta Pacia z Jagiellońskiego Centrum Rozwoju Leków UJ, która odkryła nowe aspekty patofizjologii kropel lipidowych w zapaleniu izolowanego naczynia krwionośnego.
Wyniki jej badań mogą przyczynić się do poszerzenia wiedzy na temat stanów zapalnych naczyń krwionośnych i chorób układu sercowo-naczyniowego. Bez podstawowej wiedzy na temat wpływu procesu zapalnego na komórki śródbłonka w naczyniu krwionośnym, zaproponowanie skutecznej terapii w tych chorobach wydaje się wręcz niemożliwe. Charakterystyka mikroskopowych i spektroskopowych markerów zapalenia naczyń krwionośnych umożliwiła odkrycie nowych aspektów patofizjologii kropel lipidowych w śródbłonku i ścianie naczynia krwionośnego. Dr inż. Marta Pacia wykazała, że powstawanie kropel lipidowych jest nieodłącznym elementem dysfunkcji śródbłonka, wywołanej stanem zapalnym. Ukończyła studia magisterskie, a następnie doktoranckie na Wydziale Chemii Uniwersytetu Jagiellońskiego. Równolegle ukończyła także studia inżynierskie z zakresu technologii chemicznej na Akademii Górniczo-Hutniczej. Jest laureatką programu START Fundacji na Rzecz Nauki Polskiej, stypendium Ministra Nauki i Szkolnictwa Wyższego dla wybitnych młodych naukowców oraz nagrody Polskiego Towarzystwa Chemicznego za rozprawę doktorską.
Patrycja Bliska
