Jeśli dziecko lub nastolatek godzinami śledzi telefon, media społecznościowe lub gra na komputerze – może to być uzależnienie. Jest to mechanizm bardzo podobny do uzależnienia od alkoholu czy papierosów. We wtorek 10 września w Małopolskim Urzędzie Wojewódzkim w Krakowie odbył się briefing prasowy w temacie e-uzależnień u młodych ludzi.
– Co roku Urząd Komunikacji Elektronicznej wskazywał, że blisko 9 na 10 dzieci korzysta codziennie z Internetu. Oznaki uzależnienia od telefonu lub internetu mają coraz młodsze dzieci. Spotkałem się z takimi sytuacjami także w swojej praktyce psychologa. Początek roku szkolnego to dobry czas, by się temu przyjrzeć. E-uzależnienia powodują, że dziecko ogranicza inne aktywności lub rezygnuje z nich, ma problemy w kontrolowaniu emocji, jest wycofane, zaniedbuje relacje społeczne. Przedkłada wirtualną rzeczywistość nad zwyczajną rozmowę. Znika. Staje się nieobecne. Reagujmy na takie sygnały. Może być i tak, że konieczna będzie pomoc specjalisty – mówi wojewoda małopolski dr Krzysztof Jan Klęczar.
Jak podaje Urząd Komunikacji Elektronicznej (dane za 2022 rok), z roku na rok coraz więcej dzieci ma telefon komórkowy (deklaracja 81,1% dzieci w wieku 7-14 lat). Odsetek dzieci mających swój telefon rośnie wraz z ich wiekiem. Wszyscy badani 13-latkowie mieli swoje smartfony. Ponad 10% dzieci twierdzi, że zaczęło korzystać z telefonu komórkowego, mając 5-6 lat. Prawie wszystkie dzieci korzystają ze smartfonów (96,9%).
Podobnie jak z telefonu większość dzieci korzysta z internetu poza edukacją online (91,3%). Najczęściej przygodę z internetem dzieci zaczynają w wieku 7-8 lat (38,8%), ale aż 23,1% dzieci mówi, że zaczęło korzystać z sieci, mając 5-6 lat. Dzieci najwięcej czasu spędzają w internecie, oglądając filmiki na YouTube, grając w gry, przeglądając strony internetowe oraz korzystając z komunikatorów i portali społecznościowych.
Największą popularnością wśród serwisów i portali społecznościowych cieszy się YouTube (dzieci: 87,7%), nieco mniejszą Facebook (54,6%) oraz Tik Tok (48,6%). Popularność prawie wszystkich portali społecznościowych rosła wraz z wiekiem dzieci. Wyjątek stanowił YouTube, z którego chętnie korzystały zarówno 7-9 latki, jak i starsze dzieci.
– Narodowy Fundusz Zdrowia, wspólnie z Ministerstwem Zdrowia, realizuje program pilotażowy dla dzieci uzależnionych od nowych technologii cyfrowych. W kilkunastu specjalistycznych ośrodkach w Polsce najmłodsi i ich rodziny otrzymają bezpłatnie profesjonalną pomoc psychologiczną. Za terapię płaci NFZ. Nie jest potrzebne skierowanie, należy zgłosić się bezpośrednio do placówki realizującej pilotaż. Czas trwania leczenia będzie dostosowany do pacjenta. Może wynieść nawet ponad 12 tygodni. Z pomocy mogą skorzystać dzieci i ich rodzice. Program pilotażowy trwa do końca czerwca 2025 roku – mówi zastępca dyrektora Małopolskiego Oddziału Wojewódzkiego Narodowego Funduszu Zdrowia ds. medycznych Teresa Biela.
Program pilotażowy oddziaływań terapeutycznych skierowanych do dzieci i młodzieży problemowo korzystających z nowych technologii cyfrowych oraz ich rodzin w Małopolsce realizowany jest przez Centrum Rehabilis w Oświęcimiu.
Realizator programu pilotażowego udziela pomocy: długoterminowej powyżej 12 tygodni, krótkoterminowej do 12 tygodni, a także konsultacyjnej. Realizowane są świadczenia ambulatoryjne w zakresie porady lub wizyty diagnostycznej, porady lub wizyty terapeutycznej, sesji psychoterapii indywidualnej, sesji psychoterapii rodzinnej, sesji psychoterapii grupowej, sesji psychoedukacyjnej. Świadczenia te również mogą być udzielane z wykorzystaniem systemów teleinformatycznych/telełącznościowych.
– Problem, z którym trafia do nas świadczeniobiorca, to uzależnienie od nowych technologii cyfrowych przejawiające się poprzez zaburzenia społeczne, zaburzenia nerwicowe, zaburzenia związane ze stresem pod postacią somatyczną. Najmłodsza osoba, która do nas trafiła, miała 8 lat, zaś najstarsza 17 lat – przekazuje Przemysław Sikora z Centrum Rehabilis.
– Podmiot podczas całego okresu realizacji programu z miesiąca na miesiąc obejmuje opieką coraz większą liczbę pacjentów, obecnie terapią zostało objętych 146 nieletnich. W tym roku – do końca czerwca NFZ przekazał na realizację świadczeń kwotę ponad 136 tys. zł. W 2023 roku było to ok. 180 tys. zł – mówi zastępca dyrektora MOW NFZ ds. medycznych Teresa Biela.
Grupie młodzieży zablokowano na trzy dni dostęp do Internetu. Badanie wykazało, że w tej sytuacji lepiej poradziły sobie osoby, które miały dobry kontakt z rodziną. One potrafiły spędzać wolny czas z bliskimi.
Już 4 godziny dziennie spędzone przy telefonie zwiększa ryzyko wystąpienia zaburzeń lękowych, depresyjnych oraz problemów z koncentracją u dzieci i młodzieży!
– Komputer czy telefon nie są złem samym w sobie. Trzeba z nich korzystać z umiarem, jak z wszystkim. W nadmiarze mogą jednak działać jak narkotyk, jak substytut rzeczywistych emocji. Gdy zauważymy, że dzieci znikają, poświęcają za dużo czasu na aktywności w sieci – reagujmy. Początek roku szkolnego to dobra okazja, by zwrócić uwagę na to, czy dzieci zachowują właściwe proporcje między światem wirtualnym a rzeczywistym. I pamiętajmy, że czas i uwaga poświęcone dzieciom są bezcenne – podkreśla wojewoda małopolski dr Krzysztof Jan Klęczar.
E-uzależnienie może być symptomem szerszego kryzysu psychicznego, który dotyka dziecko, jego niemym wołaniem o pomoc i uwagę. – Niezwykle ważne jest, by wiedza o zagrożeniach wynikających z używania Internetu była znana rodzicom. Coraz częściej kontakt z Internetem czy z ekranem ma miejsce w pierwszym roku życia dziecka. Korzystanie z sieci może stać się sposobem regulowania emocji przez dziecko, wpływać na możliwość skupiania uwagi czy zainteresowania relacjami z innymi ludźmi – przekazuje konsultant wojewódzki w dziedzinie psychiatrii dzieci i młodzieży dr hab. n. med. Maciej Pilecki.
– Uzależnienia wśród dzieci i młodzieży rozwijają się na tle innych problemów emocjonalnych, tożsamościowych i relacyjnych. Z tego względu wskazane są kompleksowe działania na poziomie różnych systemów wspierających rozwój młodego człowieka. Ważną rolę odgrywają działania profilaktyczne oraz odziaływania związane z promocją zdrowia psychicznego i fizycznego. Ważne jest, aby były one wdrażane już na etapie przedszkolnym i szkolnym. Znaczenie ma również uwrażliwianie rodziców na czynniki ochronne (takie jak: bezpieczne środowisko domowe i rówieśnicze, wzmacnianie więzi w rodzinie, kształtowanie wspólnych pasji, zaangażowanie rodziców w życie dziecka, jasne zasady i oczekiwania względem dziecka, konsekwencja itd.), które odgrywają znaczącą rolę w zapobieganiu rozwojowi poważniejszych problemów natury psychicznej czy też zdrowia fizycznego. Czasami oddziaływania profilaktyczne nie są wystarczające i konieczne jest leczenie psychoterapeutyczne, obejmujące zarówno młodego człowieka, jak i jego system rodzinny. Leczenie w obszarze e-uzależnień polega na przywróceniu zdrowego, adaptacyjnego sposobu korzystania z urządzeń. Jest to jednak etap pracy wokół objawów. Zazwyczaj konieczne jest poszukanie przyczyny zaangażowania młodej osoby w zachowanie uzależniające i próba oddziaływania terapeutycznego w tym obszarze, aby utrwalić efekty leczenia. W Małopolsce funkcjonują poradnie leczenia uzależnień dla dzieci i młodzieży, które oferują pomoc zarówno dziecku, jak i jego rodzicom. W ramach reformy psychiatrii dzieci i młodzieży uznano za konieczne dołączenie do zespołów klinicznych specjalistów psychoterapii uzależnień. Gdy zaczyna się problem uzależnień, warto szukać pomocy – mówi konsultant wojewódzki w dziedzinie psychoterapii uzależnień dr n. med. i n. o zdr. Jolanta Ryniak.
– Po pomoc psychologiczną, psychiatryczną lub na leczenie uzależnień można zgłosić się do specjalistów pracujących w ramach umów z Narodowym Funduszem Zdrowia. Są to m.in. psychologowie, psychoterapeuci, terapeuci środowiskowi i psychiatrzy – przypomina zastępca dyrektora MOW NFZ ds. medycznych Teresa Biela.
Są trzy poziomy opieki nad dzieckiem w kryzysie psychicznym: Poziom I – Zespół/Ośrodek Środowiskowej Opieki Psychologicznej i Psychoterapeutycznej dla Dzieci Młodzieży (skierowanie NIE JEST WYMAGANE). Poziom II – Centrum Zdrowia Psychicznego dla Dzieci i Młodzieży (skierowanie NIE JEST WYMAGANE). Poziom III – Ośrodek Wysokospecjalistycznej Całodobowej Opieki Psychiatrycznej (skierowanie JEST WYMAGANE, jednak w stanie nagłego zagrożenia życia możesz zgłosić się do Ośrodka (szpitala) bez skierowania).
– W Małopolsce mamy 36 ośrodków I poziomu referencyjnego, 16 z poziomu II i 3 z III poziomu referencyjnego – podaje zastępca dyrektora MOW NFZ ds. medycznych Teresa Biela.
– Niestety w kontekście kryzysów psychicznych u dzieci i młodzieży trzeba też powiedzieć o szczególnie newralgicznym aspekcie: o myślach i tendencjach samobójczych oraz zachowaniach autoagresywnych. W Małopolsce utrzymuje się wysoka liczba konsultacji medycznych w tym zakresie. Z inicjatywy wojewody małopolskiego Krzysztofa Jana Klęczara opracowana została specjalna procedura ułatwiająca współpracę pomiędzy SOR-ami, izbami przyjęć placówek z oddziałami pediatrycznymi a zespołami ratownictwa medycznego. W ubiegłym tygodniu organizowaliśmy też szkolenie dla podmiotów medycznych poświęcone wdrożonym zasadom. Wszystko po to, aby zasady medycznego postępowania były jak najbardziej klarowne i usprawniały działania – podkreśla zastępca dyrektora Wydziału Zdrowia MUW Tomasz Ocetkiewicz.
Zgodnie z przyjętą ścieżką medycznego postępowania z niepełnoletnim pacjentem psychiatrycznym wprowadzona zostanie zasada transportu takiego pacjenta do najbliższego pod względem czasu dotarcia Szpitalnego Oddziału Ratunkowego w podmiocie leczniczym, w którego strukturach działa oddział pediatrii.
Dalsze postępowanie, po wykluczeniu przyczyn somatycznych, będzie się odbywać w oparciu o konsultacje psychiatryczne, które już teraz mają miejsce w części podmiotów leczniczych w Małopolsce dzięki kadrze specjalistów z: Oddziału Klinicznego Psychiatrii Dzieci i Młodzieży Szpitala Uniwersyteckiego w Krakowie, Oddziału Psychiatrycznego dla Dzieci i Młodzieży Szpitala Klinicznego im. dr. Józefa Babińskiego SP ZOZ w Krakowie oraz Oddziału Klinicznego Psychiatrii Dzieci w Wojewódzkim Specjalistycznym Szpitalu Dziecięcym im. św. Ludwika w Krakowie.
Wynik tej konsultacji będzie kluczowy dla decyzji, czy pacjent wymaga hospitalizacji na oddziale psychiatrii dzieci i młodzieży, czy też może zostać objęty innym zakresem pomocy.Procedura zawiera także informacje, które szpitale i w jakie dni pełnić będą specjalne dyżury psychiatryczne, a także podejmować hospitalizację małoletnich pacjentów, z podziałem na dzieci i młodzież do 14. roku życia i powyżej 14. roku życia. W przypadku zagrożenia życia hospitalizacja powinna się odbyć w oddziale, który dysponuje wolnymi miejscami – bez względu na to, czy pacjent jest poniżej, czy powyżej 14. roku życia.
